ΟΙ ΚΟΖΑΝΙΤΕΣ ΕΜΠΟΡΟΙ ΤΗΣ ΜΕΣΕΥΡΩΠΗΣ. (Του Γιάννη Τσιομπάνου)

“Οι Κοζανίτες έμποροι της Μεσευρώπης είναι για τους αυτοδιοικητικούς της Κοζάνης ό,τι οι αρχαίοι Έλληνες για τους Νεοέλληνες”

14 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2015 ·

«Έλληνες έμποροι και αστή». Από το βιβλίο (και τη συλλογή) του Δρ. Θεοφάνη Πάμπα «Οι Τακιατζήδες». Εκδ. Új Mandátum. Βουδαπέστη, 2012.

Οι Kοζανίτες έμποροι του 18ου αι. της Mεσευρώπης είναι για τους αυτοδιοικητικούς της Κοζάνης ό,τι οι αρχαίοι Έλληνες για τους Nεοέλληνες.

Είναι άξιο παρατήρησης, σε σημείο που να καταντά μονότονο, με πόση ευκολία αναφέρονται σχεδόν όλοι οι αυτοδιοικητικοί παράγοντες στους Kοζανίτες του παροικιακού ελληνισμού, όταν θέλουν να κάνουν μία δήλωση, κυρίως σ' επετείους και πριν από τις εκλογές. Ακολουθεί και κανένα ταξιδάκι στη Βιέννη, η απαραίτητη γνωριμία με τον ερευνητή τής εκεί ιστορίας μας Φάνη Πάμπα και σίγουρα η επακόλουθη αναφορά στον πλούτο της βιβλιοθήκης. Μέχρι εκεί εδώ και πολλές δεκαετίες. Θλιβερό.

Όπως λοιπόν ο μέσος Έλληνας φωνασκεί πως όταν εμείς χτίζαμε παρθενώνες οι Ευρωπαίοι πηδούσαν από δέντρο σε δέντρο, έτσι κι ο αυτοδιοικητικός, που σέβεται δυστυχώς μόνο τον εαυτό του, δηλώνει με περισσή ευκολία πως όταν οι Κοζανίτες έκαναν εμπόριο και πλούτιζαν στη Μεσευρώπη προς ίδιον, τοπικόν και εθνικόν όφελος οι υπόλοιποι Έλληνες βοσκάγανε γίδια.

Λοιπόν και για να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους. Αν σήμερα έχουμε ανάγκη από το να διδαχθούμε κάτι απ' αυτές τις πραγματικά ιστορικές σελίδες αυτό είναι το εξής: πως οι Κοζανίτες και λοιποί κυρίως Δυτικομακεδόνες πέτυχαν γιατί βρέθηκαν στο κατάλληλο επιχειρηματικό περιβάλλον και λειτούργησαν εμπορικά κάτω από συνθήκες πραγματικής ελεύθερης αγοράς.

Η ιστορία, και για να τη μάθουν όλοι, έχει ως εξής: Κατά τον 17ο αιώνα οι περιοχές της Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, στα όρια δηλαδή της οθωμανικής αυτοκρατορίας, αποτελούσαν για την Αυστροουγγαρία τη βασικότερη αγορά ανατολικών προϊόντων. Ωστόσο, οι διαρκείς εμπόλεμες συγκρούσεις κι οι διαφορές δεν άφηναν το εμπορικό αυτό κλίμα ν’ ανθίσει. Άλλωστε, για να ανθίσει το εμπόριο μόνο ειρήνη κι ελευθερία χρειάζεται.

Έρχεται λοιπόν το 1718 η Συνθήκη Ειρήνης του Πασάροβιτς ανάμεσα στην Οθωμανική αυτοκρατορία και την Αυστροουγγαρία, όπου, εκτός από το ξεκαθάρισμα των εδαφικών τους διαφορών, επιτρέπει στους υπηκόους των δύο αυτοκρατοριών να ασκούν ελεύθερο εμπόριο σε ξηρά και θάλασσα. Οι Έλληνες, όπως είπαμε κυρίως της Μακεδονίας, ως Οθωμανοί υπήκοοι, δεν άφησαν το προνόμιο αυτό να πάει ανεκμετάλλευτο.

Κι έτσι, κατά το 18ο αιώνα αρχίζει να αναπτύσσεται μια πολύπλευρη κι αμφίδρομη εμπορική δραστηριότητα. Όταν οι εξαγωγικοί και εισαγωγικοί δασμοί είναι στο 3% δεν αφήνεις καμία ευκαιρία να πάει χαμένη, κι αυτό ήταν το μεγάλο προνόμιο της συνθήκης του Πασάροβιτς. Οι δασμοί του 3% και όχι η προκαταβολή φόρου του 100%. Εξάγανε δηλαδή με δασμούς 3% αυτό που χρειαζόταν η γειτονική αυτοκρατορία και εισάγανε με 3% αυτό που ήθελε η δική τους. Μαζί όμως μ’ αυτά, το πιο σημαντικό απ’ όλα, είναι ότι εισάγονταν οι νέες ιδέες.

Με την ανεκτική και φιλελεύθερη στάση των Αυστροούγγρων απέναντι σε όλες τις εθνότητες αρκετοί Έλληνες σπούδασαν και διακρίθηκαν. Είναι επίσης γνωστό πως η πρώτη ελληνική εφημερίδα εκδόθηκε στη Βιέννη από τους Σιατιστινούς αδελφούς Μαρκίδες-Πούλιου. Αυτά μόνο σε συνθήκες ελευθερίας του τύπου μπορούν να συμβούν. Επίσης, τυπώθηκαν εκατοντάδες τίτλοι βιβλίων, όπως αλφαβητάρια κι αναγνωστικά, αρχαίοι και σύγχρονοι φιλόσοφοι, ο Θούριος κι η Χάρτα του Ρήγα Φεραίου, μεταφρασμένα έργα φιλελεύθερης σκέψης από τα γαλλικά, τα οποία και μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα για να φυτευτεί ο σπόρος της αφύπνισης και της λευτεριάς. Όλα αυτά παράλληλα με μία σειρά μεγάλων δωρεών από τους Έλληνες εμπόρους, που έχτιζαν πίσω στην πατρίδα τους κυρίως εκπαιδευτήρια.

Πλούσιοι πια, χάρη στο εμπόριο, κατάλαβαν ότι για να μπορούν να παίρνουν μέρος στη δημόσια ζωή της Αυστρίας και της Ουγγαρίας έπρεπε να καταβάλουν προσπάθειες και σ’ άλλους τομείς. Για το λόγο αυτό απέκτησαν τίτλους ευγενείας και πολλοί κατάφεραν να γίνουν κόμητες και βαρώνοι ή αφοσιώθηκαν στην τέχνη, διαθέτοντας υπέρογκα ποσά για την εποχή και κατακτώντας έτσι τον τίτλο του Μαικήνα, όπως ο Δούμπας. Ουσιαστικά ελληνική αστική τάξη τότε δημιουργείται, στο εξωτερικό.

Και στους Έλληνες αυτούς των παραδουνάβιων ηγεμονιών εμείς χρωστάμε την προετοιμασία του μεγάλου αγώνα για την απελευθέρωση της πατρίδας μας ενώ η Αυστρία και η Ουγγαρία το ρόλο που έπαιξαν στη διαμόρφωση του πρώιμου καπιταλισμού στα κράτη αυτά. Αυτό το δεύτερο το αναγνωρίζει κι η επίσημη ουγγρική κι αυστριακή ιστοριογραφία, απλώς εδώ δεν το αναφέρουν. Εδώ μαθαίνουμε ότι οι Έλληνες απλά τότε μεγαλούργησαν. Ήρθε όμως πια η ώρα να μάθουμε και να καταλάβουμε στο που οφείλεται η επιτυχία τους: στο γεγονός ότι βρέθηκαν στο κατάλληλο οικονομικό, φορολογικό και πολιτισμικό περιβάλλον. Όπως και κάθε Έλληνας που έφυγε ή φεύγει για το εξωτερικό. Όπως και κάθε επιχείρηση που μεταναστεύει. Ταρακουνηθείτε πριν να είναι αργά. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε έτσι.

Ο Κοζανίτης έμπορος Νικόλαος Ρόμπαπας, φωτογραφημένος στο ατελιέ των, επίσης Κοζανιτών, αδελφών Τυφοξύλου στη Βιέννη. Ιδιαίτερη αίσθηση προκαλεί το δυτικό ντύσιμο με το οθωμανικό φέσι. Δυτικό ντύσιμο για να αρμόζει στις συνήθειες των Βιεννέζων και φέσι για να δηλώνεται από μακριά η ιδιότητα του Οθωμανού εμπόρου. Σε συνδυασμό και με την ελληνική υπηκοότητα του Νικόλαου Ρόμπαπα έχουμε το γεφύρωμα τριών πολιτισμών. (φωτογραφία από το ανάτυπο του Γιάννη Βανίδη “Το άλμπουμ Γεωργίου Τιάλιου” από το περιοδικό Διαγώνιος 1979/2)